Meyve Ağaçlarında Terbiye:
Ağaçların güneş ışığından eşit şekilde azami faydalanabilmesi için dikimden itibaren şekil verilme işlemine denir.
Ağaçlar da terbiye uygulaması şekil budaması yapılarak gerçekleştirilir.
Şekil budaması ilerde ağacın düzgün bir yapı kazanması ve ideal bir taç yapısına kavuşması için şarttır.
Şekil budaması yapılmadığı zaman ideal taç hacmi ce yüksekliği yakalanamadığından verim ve meyve kalitesinde düşüşler yaşanmaktadır.
Meyve Ağaçlarında Budama:
Ağaçların verim miktarını, ömrünü ve kalitesini arttırmak maksadıyla yazın ve kışın yapılan kesme, çizme, eğme, bükme bağlama, boğma gibi işlemlerin tamamına budama denir.
Resim 1. Dal açılarının genişletilmesi
Resim 2. Dal uçlarına ağırlık asılması
Resim 3. Göz üzerinden çizme uygulaması
Doğru Budama Yapılmazsa,
• Taç düzensiz gelişir,
• Fazla verim nedeniyle dallar kırılabilir,
• Küçük ve verimsiz meyve oluşur,
• Sık dallanma sonucu iç kısımdaki dallar ışık almaz,
• Kısa zamanda verim düşer,
• Güneş görmeyen dallar kurur,
• Periyodisite (ürün bir yıl var ve bir yıl yok) görülür.
Budama işi bir bilim olsa da sanat yönü de vardır. Aynı ağacı farklı budama uzmanları farklı şekillerde budayabilir.
Budama ile ilgili temel bilgiler öğrendikten sonra, uyguladıkça öğrenilir ve pekişir.
Budama Zamanı Ağacın gelişimini Etkiler mi ?
Meyve ağaçları genel olarak kışın yapraklarını döker, besin ve enerjilerini kökler de depolarlar ve uykuya geçerler.
Baharla birlikte ağaç uyanır, besin maddeleri köklerden dallara yürür ve ağaç hızlı bir gelişme dönemine girer.
Yapraklar çıktığında ağaç fotosentez ile enerji üretip Temmuz ayından itibaren bu enerjiyi köklere yollamaya başlar.
Eğer budamayı sonbaharda yaparsak köklerde depolanan bu enerjinin etkisiyle baharda coşkulu bir büyümeye meydana gelir.
Ağaçların çok uzun boylu olmasını istemiyorsak sonbaharda budama yapmamalıyız.
Kış zamanı ağaç uykudayken yapılan budama ise baharla birlikte köklerden gelen enerjiyi kullanarak ağacın ekstra büyümesine neden olur.
Zayıf kalan ve güçlenmesini istediğiniz dalları kışın budayın, böylece baharda daha güçlü büyürler.
Fazla hızlı büyüyen yavaşlatmak istediğiniz dalları ise yazın budayın.
Unutmayın kış budaması ağacı şekillendirmeye yarar ama asla ağacı bodur tutmaya fayda sağlamaz.
Bodur Olmayan Meyve Ağaçlarının Gelişmeleri Nasıl Yavaşlatılabilir ?
Meyve ağacını bodur tutmak için bodur özelliği olan anaçlar kullanılması gerekir. Bodur olmayan ağacın büyüme enerjisini azaltarak gelişmeleri yavaşlatılabilir. Yani kısmen bodurluk özelliği kazandırılabilir.
Bu nedenle Haziran sonunda yapılacak bir budama ağacın dallarda yoğunlaşmış enerjisinin bir kısmını yok edeceği için ağacın büyüme kapasitesini azaltır.
Bahar geldikten sonra ağacın enerjisi dallara dağılır.
Daha sonra yapılan budama ağacın enerjisini azaltarak bodurlaşmasını(yavaş büyümesini) sağlar.
Resim 1. Geleneksel ağaç
Resim 2.Bodur ağaç
Budama yaparken kullandığımız aletler dezenfekte edilmezse, bahçeden bahçeye, ağaçtan ağaca hastalıkların bulaşması sağlanmış olur.
Yani doktorların kullandığı aletlerin ve cihazların dezenfeksiyonu ne kadar önemliyse budama aletlerinin dezenfeksiyonu da o kadar önemlidir.
Çamaşır suyuna %20 oranında su ilave ederek etkili bir dezenfekte sıvısı elde edebiliriz.
Aşı veya Budama Macunu
Budama yapılırken çapı 5 cm den fazla kalın olan dallar kesilince yerine piyasada satılan aşı macunları veya Su-Tut adı verilen malzemelerden sürülmelidir.
Aşı macunu sürüldüğü yerlerden su kaybını önler. Kabukta çatlak oluşmasını engeller. Hastalık ve zararlıların kesilen yerden bitki bünyesine girişini engeller. Kesilen yerde oluşan yaranın çabuk iyileşmesini sağlar.
Zamanlarına Göre Budama:
Yaz Budaması:
İlkbahar gelişme döneminin sonu ile yaz gelişme dönemi içerisinde, sürgünler odunlaşmaya başladıktan sonra yapılan budama işlemlerine denir.
Haziran ayı içinde yapılabilir. Fidanlar üzerinde yaprak ve meyve olacağı için fidan üzerindeki dal ve yaprak yoğunluğu kolayca görülüp dengeli bir budama yapılabilir.
Bu dönemde yapılan budamalar fidanların gelişme ve büyüme hızını azaltır.
Ağacın aktif büyüme döneminde yapıldığı için ağacın yaraları çok daha kolay iyileştirir.
Kış budamasıyla ağacın iç tarafının güneş almasını sağlamak zor olur çünkü yapraklar yokken hangi dalların güneş alamadığını göremezsiniz.
Ağaç meyve tutmuşken budadığınız için meyve veren dalları görerek daha doğru kararlar verebilirsiniz.
Kış Budaması:
Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geçen dönemdir.
Kışı ılık geçen yerlerde meyve ağaçlarının kış dinlenmesine girmelerinden sonraki süre, budama bakımından, en uygun bir zaman dilimidir. Çünkü bu devrede hem işçi temini yaza göre daha kolay hem de ağaçlarda yapraklar olmadığı için çıkarılacak dallar kolaylıkla tespit edilebilir.
Ancak kışı sert geçen yerlerde şiddetli donlardan önce, budamanın yapılması doğru olmaz, don tehlikesi geçtikten sonra budama yapılmalıdır.
Anladık, Budama Mutlaka Yapılmalı Ama Nasıl ?
Elmadan nara kadar hemen hemen tüm meyve türleri az veya çok budama ister.
Budama yapacak kişinin, ağaçlar hakkında yeterli fizyoloji ve morfoloji bilgisine sahip olması gerekir.
Ayrıca budama yapılacak ağaç türünün göz yapıları, sürgün özellikleri, kaç yıllık dallarda daha çok meyve oluşturdukları, meyve dallarının tipleri, anacın yapısı ve çeşidin özellikleri gibi hususlar budamayı yapacak kişi veya kişiler tarafından bilinmelidir.
Ayrıca bir bahçede aynı anaç, çeşit ve sistem uygulanıyor olsa bile budamada her ağaç ayrı birer fert olarak dikkate alınmalı, vegetatif gelişim gücüne göre kesim gücü ayarlanmalıdır.
Yine budama yapacak kişi aşağıda verilen budama tekniklerini hem mantık olarak hem de uygulamada bilmeli ve el becerisi de olmalıdır.
Meyvelerde Budama Amaçları:
- Şekil budaması
- Verim budaması
- Gençleştirme budaması
- Goble
- Doruk dallı
- Piramit
- Palmet
Bir örnekle ifade etmem gerekirse, araç kullanmasını bilmeyen bir kişi, araç kullanma hakkındaki tüm bilgileri bilse ve ezberlese dahi, öğrendiği bilgilerle araç kullanmaya kalkarsa kullanamaz. Çalıştırıp yürütse bile kaza yapma ihtimali çok yüksektir. Mutlaka tecrübeli bir kişinin denetiminde tecrübe kazanmalıdır.
Meyvecilikte budamada aynen araç kullanmak gibi mutlaka tecrübeli kişiler tarafından yapılmalı veya bu alanda uzman kişilerin yardımıyla uygulamalı olarak öğrenildikten sonra yapılmalıdır.
